Miếu Bảo Hà
Xã Đồng Minh, huyện Vĩnh Bảo có ngôi miếu tên gọi “Tam xã thượng đẳng từ”, nguyên thuộc 3 thôn Bảo Động, Hà Cầu, Mai An (tức làng Bảo Hà ngày nay). Người dân địa phương quen gọi là miếu Cả như sự khẳng định vai trò đứng đầu của miếu trong sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng dân gian nơi đây. Miếu thờ Linh Lang Đại vương và Ông tổ của nghề tạc tượng, Nguyễn Công Huệ.
Linh Lang đại vương là con thứ tư của vua Lý Thánh Tông, được đặt tên là Hoằng Chân, mẹ là Cung phi thứ 9, quê ở Bồng Lai, Đan Phượng, trấn Sơn Tây (nay thuộc Hà Nội). Hoàng tử Linh Lang được sinh ra tại làng Trị Chợ, Thủ Lệ (nay thuộc Ba Đình, Hà Nội). Khi giặc Tống xâm lược nước ta (1069), Hoàng tử đã cầm quân chống giặc. Trong một đợt hành quân, ngài đã tới trang Linh Động (làng Bảo Hà ngày nay) dựng đồn binh, tuyển quân, luyện tập binh sỹ. Sau khi Hoàng tử mất, dân làng đã xây miếu thờ ngay trên nền đồn binh xưa. Các triều đại sau đều phong sắc cho ngài là Thượng đẳng thần, riêng dân làng Bảo Hà tôn ngài là Thành Hoàng làng để ghi nhớ công ơn hoàng tử. Tương truyền rằng, một lần nọ, có vị cao niên trong làng nằm mộng thấy báo sẽ có một khúc gỗ trôi trên sông Vĩnh Chinh (sông Hóa ngày nay) chảy qua địa phận của làng. Ngay ngày hôm sau, nhân dân trong làng ra sông thì nhìn thấy khúc gỗ nên đã vớt về và tạc thành bức tượng thờ Đức Linh Lang Đại vương.
Không như những pho tượng khác ở các đình, đền, miếu mạo trên cả nước, tượng Linh Lang Đại vương trong hậu cung của “Tam xã thượng đẳng từ” là một bức tượng độc đáo, hiếm gặp. Được tạc vào khoảng thế kỷ thứ XIII, phục chế lại vào năm 1995, bức tượng tạc Linh Lang Đại vương với tư thế ngồi trên ngai, tay cầm văn tự có thể chuyển động (khi mở dần cánh cửa, bức tượng từ từ đứng lên nhưng khi khép lại thì bức tượng ngồi xuống và trở lại tư thế ban đầu); cho thấy sự tài hoa, khéo léo trong việc tạc tượng của người dân Bảo Hà và sự linh thiêng của ngôi miếu.
Nhắc đến nghề tạc tượng, không thể không nhắc đến làng Bảo Hà, một trong những làng nghề tạc tượng truyền thống nổi tiếng của Việt Nam. Tương truyền, cụ Nguyễn Công Huệ là người có công sáng lập, truyền dạy nghề tạc tượng cho dân làng nơi đây. Theo đó, những năm giặc Minh đô hộ nước ta, cụ Huệ bị bắt đi phục dịch ở Quan Xưởng, Trung Quốc. Trong thời gian này, cụ đã chú tâm học nghề chạm khắc, sơn mài và châm cứu. Đến đời Lê Nhân Tông (1443 - 1459), cụ trở về quê và dạy nghề tạc tượng cho dân làng. Mọi người suy tôn cụ là Tổ nghề tạc tượng và được phối thờ tại miếu Bảo Hà.
Cho đến giờ, người dân Đồng Minh vẫn lưu truyền giai thoại “7 hạt gạo nếp tạc thành đàn voi” của người thợ tạc tượng Tô Phú Vượng. Ông là một trong những học trò nổi tiếng tài hoa của cụ Huệ, được vua Lê Cảnh Hưng vời vào cung tạc ngai vàng. Sau khi tạc xong ngai vàng, sung sướng vì đã tạo ra một kiệt tác nên ông đã ngồi thử. Bị thái giám phát hiện và tâu với nhà vua, Tô Phú Vượng bị khép tội “khi quân phạm thượng”, nhốt vào ngục tối chờ ngày xử trảm. Sống trong ngục mấy hôm, Tô Phú Vượng cảm thấy “ngứa nghề”. Thấy những cọng rơm nếp còn sót lại một vài hạt thóc, ông liền lấy tay bóc, chuốt 7 hạt gạo nếp thành 7 con voi với các tư thế khác nhau. Chuyện về đàn voi tí hon truyền đi khắp nơi. Nhà vua biết chuyện, cảm phục tài hoa của người thợ tạc tượng, đã quyết định tha bổng, phong cho ông tước “Kỳ tài hầu” và cho về quê mở mang, lưu truyền nghề nghiệp.
Trong miếu Bảo Hà không chỉ có pho tượng Linh Lang Đại vương độc đáo mà còn có giếng bán nguyệt nằm ngay trước pho tượng cũng không kém phần kỳ lạ, tạo nên nét huyền bí và linh thiêng cho ngôi miếu. Điều thú vị là khi thả bưởi xuống giếng, bưởi sẽ trôi ra con sông Hóa cách đó 1 km. Hiện nay, con sông này đã bị bồi lấp nên bưởi chỉ có thể trôi ra ao (cách khoảng 400 - 500 m). Ao này được đặt tên là khu bưởi nổi. Người dân ở đây cho biết thêm, không phải ai thả bưởi cũng nổi (ra sông), mà còn tùy thuộc vào người thả bưởi, nếu người thả không có tâm thì bưởi không thể nổi được.
Những bí ẩn của miếu làng Bảo Hà cứ thế được truyền tai nhau, khiến ngôi miếu nhỏ nằm trong một vùng quê cách xa trung tâm thành phố Hải Phòng thu hút được rất nhiều du khách trong và ngoài nước.
Phạm Hà